7. Omm Luċija ma emmnithiex

Bil-għajnuna tal-Mulej twajjeb, din id-dehra tajjritli s-sħab minn ruħi u erġajt ksibt il-paċi.  L-imsejkna ommi inkwetat iżjed u iżjed, hekk kif rat il-folol li ġew bil-gzuz mill-inħawi kollha.

“Dawn in-nies imsejkna,” qalet, “jiġu hawn, imqarrqin mill-ingann tiegħek, tista’ sserraħ rasek, u tassew jien ma nafx x’nista’ nagħmel biex niftħilhom għajnejhom.”

Wieħed raġel imsejken li ftaħar li għaddiena biż-żmien, li għajjarna u li saħansitra wkoll wasal li tana xeba’, staqsa lill-ommi darba waħda:

“Allura, Maria Rosa, inti xi tgħidli dwar id-dehriet ta’ bintek?”

“Ma nafx,” weġbitu.  “Jidhirli li m’hi xejn ħlief ħlieqa, li qed tqarraq b’nofs id-dinja.”

“Toqgħodx tgħid hekk tgħajjat, li ma jmurx joqtolha xi ħadd.  Naħseb li hemm nies f’dawn l-inħawi li jixtiequ ħafna jagħmlu hekk.”

“Ara, ma jimpurtanix, sakemm iġgħaluha tistqarr il-verità.  Ngħid għalija, jien dejjem ngħid il-verità, sew kontra wliedi, jew xi ħadd ieħor, jew saħansitra kontra tiegħi innifsi.”

U, tassew, hekk kien.  Ommi dejjem qalet il-verità, saħansitra kontra tagħha nnifisha.  Aħna, wliedha, midjunin lejha għal dan l-eżempju tajjeb.

Jum wieħed, iddeċidiet li terġa’ tipprova iġġgħelni nirtira kull ma kont għedt, skond ma’ qalet hi.  Waħħlet f’rasha li l-għada stess terġa’ teħodni d-dar tal-kappillan.  Kif inkun hemm, jien kelli nistqarr li kont gdibt, nitlob maħfra, u nagħmel kwalunkwe penitenza li r-Reverenza Tiegħu jidhirlu xieraq li jġgħalni nagħmel.  Din id-darba l-attakk kien tant qawwi, li ma kontx naf x’kelli nagħmel.  Aħna u sejrin, kif wasalt ħdejn id-dar taz-ziju, dħalt niġri biex ngħid lil Ġaċinta, li kienet għadha fis-sodda, x’kien qed jiġri.  Imbagħad ħriġt malajr u mort wara ommi.  Fir-rakkont tiegħi dwar Ġaċinta, jien diġà għedt lill Eċċellenza Tiegħek dwar is-sehem tagħha u ta’ ħuha f’din il-prova li l-Mulej kien bagħtilna, u kif huma talbu waqt li stennewni ħdejn il-bir, u l-bqija.

Aħna u mexjin, ommi ppridkatli prietka mill-aqwa.  Ħin minnhom, jien nitriegħed għedtilha: “Iżda, ma, kif nista’ ngħid li ma rajtx, meta rajt?”  Ommi ma qalet xejn.  Meta qrobna lejn id-dar tal-kappillan, qalet: “Ara inti isma’ x’qed ngħidlek!  Li rrid jien hu li inti tgħid il-verità.  Jekk rajt, għid hekk!  Iżda jekk ma rajtx, ammetti li gdibt.”

Mingħajr iktar diskors, tlajna t-taraġ, u l-qassis twajjeb laqgħana bi ħlewwa mill-aqwa, u kważi nista’ ngħid b’imħabba, fl-uffiċju tiegħu.  Hu staqsieni bir-reqqa, iżda bl-ikbar ġentilezza, u nqeda b’diversi tattiċi biex jara jekk nikkontradixxix lili nnifsi, jew jekk ma nkunx konsistenti fid-dikjarazzjonijiet tiegħi.  Fl-aħħar, bagħtna, filwaqt li għolla spallejh, qisu ried ifisser: “Ma nistax naqbad art ta’ dan kollu!”

6. Inkorraġġiment minn Ġaċinta u Franġisku

Kemm ġagħlitni nbati din ir-riflessjoni, Alla biss jaf, għaliex Hu biss jista’ jinfed il-fond ta’ qalbna.  Beda jkolli dubji jekk dawn id-dehriet setgħux kienu ġejjin mix-xitan, li kien qed ifittex li b’dawn il-mezzi jġgħalni nitlef ruħi.  Minħabba li bdejt nisma’ li x-xitan dejjem iġib ġlied u taqlib, jien bdejt naħseb li, tassew, minn meta jien bdejt nara dawn il-ħwejjeġ, id-dar tagħna ma baqgħetx l-istess, għaliex il-ferħ u l-paċi kienu għebu.  Kemm niket ħassejt!  Jien għarraft lill-kuġini tiegħi bid-dubji tiegħi.

“Le, mhux ix-xitan!” wieġbet Ġaċinta, “żgur li le!  Jgħidu li x-xitan hu ikrah ħafna u li hu isfel taħt l-art fl-infern.  Iżda dik is-Sinjura hi sabiħa ħafna, u rajniha titla’ lejn is-sema!”

Il-Mulej Tagħna inqeda b’dan biex itaffili xi ftit id-dubji li kelli.  Iżda matul dak ix-xahar, tlift il-ħeġġa kollha biex nagħmel is-sagrifiċċji u l-atti ta’ mortifikazzjoni, u spiċċajt intella’ u nniżel jekk ikunx aħjar li ngħid li kont qed nigdeb, u b’hekk inwaqqaf kollox.

“Tagħmilx hekk!” qalu Ġaċinta u Franġisku.  “Ma tarax li issa se tgħid gidba, u li tgħid il-gideb huwa dnub?”

Waqt li kont qed naħseb hekk, kelli ħolma li iktar żiedet id-dalma tal-ispirtu tiegħi.  Rajt ix-xitan jidħaq li rnexxielu jqarraq bija, filwaqt li pprova jkaxkarni l-isfel lejn l-infern.  Kif sibt ruħi taħt idejh, tant bdejt inwerżaq ngħajjat u nsejjaħ lill-Madonna biex tgħinni, li qajjimt lill-ommi.  Bil-ħasda, hi għajjtitli u staqsietni x’kien ġara.  Ma niftakarx x’għedtilha, iżda niftakar li kont tant ibbist bil-biża’ li ma stajtx norqod iktar dak il-lejl.  Din il-ħolma ħallietli ruħi mgħottija bi sħaba ta’ biża’ u dwejjaq tassew.  L-uniku serħan tiegħi kien li mmur għalija waħdi f’xi post imwarrab, u hemm nibki kemm niflaħ.  Anke l-kumpanija tal-kuġini tiegħi bdejt inħossha ta’ piż, u minħabba f’hekk, bdejt nistaħba minnhom ukoll.  L-imsejkna tfal!  Xi drabi, kienu jfittxuni, jgħajjtu ismi u ma jirċievu l-ebda tweġiba, iżda jien kont inkun hemm il-ħin kollu, moħbija qribhom f’xi rokna fejn qatt ma seta’ jiġihom f’rashom li jfittxu.

Kien qorob it-13 ta’ Lulju, u kont għadni niddubita jekk kellix immur.  Ħsibt f’qalbi:  “Jekk hu x-xitan, għalfejn kelli immur narah?  Jekk jistaqsuni għax ma kontx sejra, ngħidilhom li kont qed nibża’ li seta’ kien ix-xitan li qed jidhrilna, u għalhekk ma kontx se mmur.  Ħalli Ġaċinta u Franġisku jgħamlu li jridu; jien m’iniex se nerġa’ lura iżjed lejn il-Cova da Iria.”  Kont ħadt id-deċiżjoni, u jien kont beħsiebni li nwettaqha.

Minn filgħaxija tat-12 tax-xahar, in-nies kienu diġà bdew jinġemgħu, bl-instennija tal-ġrajjiet tal-jum ta’ wara.  Jien għalhekk sejjaħt lil Ġaċinta u lil Franġisku u għiditlhom bid-deċiżjoni tiegħi.

“Aħna sejrin,” weġbuni huma.  “Is-sinjura qalet li għandna mmorru.”

Ġaċinta offriet li tkellem lis-Sinjura, iżda tant kient inkwetata li jien ma kontx sejra, li bdiet tibki.  Jien staqsejtha għaliex kienet tibki.

“Għax int ma tridx tmur!”

“Le, jien m’iniex se mmur.  Isma!  Jekk is-Sinjura tistaqsi għalija, għidilha li jien m’iniex sejra, għax nibża’ li tista’ tkun ix-xitan.”

Jien imbagħad ħallejthom, biex immur nistaħba, ħalli nevita li jkolli nkellem lin-nies kollha li ġew ifittxuni biex jistaqsuni l-mistoqsijiet.  Ommi ħasbet li jien kont qed nilgħab mat-tfal tar-raħal, filwaqt li jien il-ħin kollu kont mistoħbija wara l-arbuxxeli tal-għollieq fil-proprjetà tal-ġar li tmiss mal-Arneiro, ftit lejn il-lvant tal-bir li diġà kont semmejt kemm il-darba.  Hi għajjtet miegħi, hekk kif wasalt lura d-dar dak il-lejl:

“Fik qaddisa żgħira tal-ġibs mill-aqwa, tassew!  Il-ħin kollu minn x’ħin ma bqajtx tieħu ħsieb in-nagħaġ, ma tagħmel xejn ħlief tilgħab, u fuq kollox tgħamel dan b’tali mod li ħadt ma jista’ jsibek!”

L-għada, meta kien kważi sar il-ħin biex immorru, f’daqqa waħda ħassejt li kelli mmur, imġagħala minn qawwa mhix tas-soltu li bilkemm stajt inrażżan.  Imbagħad tlqat, u għaddejt id-dar taz-ziju biex nara jekk Ġaċinta kenitx għadha hemm.  Sibtha f’kamritha, flimkien ma’ ħuha Franġisku, għarkupptejhom maġenb is-sodda, jibku.

“Mela m’intomx sejrin?” staqsejt jien.

“Mhux mingħajrek!  Aħna ma nissugrawx.  Ejja!”

“Iva, jien sejra,” weġibt jien.

Wiċċhom xegħel bil-ferħ, u morna flimkien.

Kien hemm ġmiegħi ta’ nies jistennewna matul it-triq, u bit-taħbit fl-aħħar irnexxielna naslu hemm.  Dan kien il-jum li fih il-Madonna għoġobha tirrivelalna s-Sigriet.  Wara dak, biex tqajjem il-ħeġġa dgħajfa tiegħi, qaltilna:

“Issagrifikaw irwieħkom għall-midinbin, u għidu ħafna drabi lil Ġesù, speċjalment kull darba tagħmlu xi sagrifiċċju: Ja Ġesù, dan għall-imħabba Tiegħek, għall-konverżjoni tal-midinbin, u bi tpattija għad-dnubiet magħmulin kontra il-Qalb Bla Tebgħa ta’ Marija.”

5. Id-Dubji u t-Tentazzjonijiet ta’ Luċija

Dik il-ħabta, il-kappillan sar jaf x’kien qed jiġri, u bagħat jgħid lill-ommi biex teħodni għandu.  Ommi ħassitha li setgħet terġa’ tieħu n-nifs, bil-ħsieb li l-qassis kien se jerfa’ r-responsabbiltà hu għal dawn il-ġrajjiet.  Għalhekk hi qaltli: “Għada, se mmorru l-Quddies, l-ewwel ħaġa kif jisbaħ. Imbagħad, int tmur għand ir-Reverendu Qassis.  Ħalliħ biss iġagħlek tgħid il-verità, ma jimpurtax kif; ħallih jikkastigak; ħallih jagħmel li jrid bik, sakemm iġiegħlek tammetti li kont gdibt; imbagħad inkun sodisfatta.”

Ħuti l-bniet ukoll żammew ma’ ommi u vvintaw ruxxmata theddid, sempliċement biex ibeżżgħuni dwar il-laqgħa tal-kappillan.  Jien għedt kollox dwarha lil Ġaċinta u lil ħuha.

“Aħna wkoll sejrin,” weġbuni huma.  “Ir-Reverendu Qassis qal lill-ommna biex teħodna hemm ukoll, iżda hi ma qaltilna xejn minn dawk il-ħwejjeġ.  Tħabbilx rasek!  Jekk isawwtuna, inbatu għall-imħabba tal-Mulej Tagħna u għall-midinbin.”

L-għada mort miexja wara ommi, li ma qaltli l-ebda kelma matul it-triq kollha.  Ikolli nammetti li kont nirtgħod għal ħsieb ta’ dak li kien se jiġri.  Matul il-Quddiesa, offrejt it-tbatijieti lil Alla.  Wara, ħriġt mill-knisja ma’ ommi għal għand il-qassis, u bdejt tiela’ t-taraġ li jagħti għas-setaħ.  Konna lħaqna tlajna ftit tarġiet biss, meta ommi daret lura u qalet:

“Tinkwetanix iżjed!  Issa għid lir-Reverendu Qassis li gdibt, biex nhar il-Ħadd ikun jista’ jgħid fil-knisja li kienet kollha gidba, u b’hekk tintemm il-biċċa kollha.  Biċċa xogħol tajba din!  Din il-ġemgħa kollha tiġri lejn il-Cova da Iria, biss biex titolbu quddiem arbuxell tas-siġar tal-ġandar!”

Mingħajr iktar frattarija, hi ħabbtet il-bieb.  Oħt il-qassis twajjeb fetħet il-bieb u stednitna noqgħodu bilqiegħda fuq bank u qaltilna nistennew ftit.  Fl-aħħar, il-qassis tfaċċa.  Daħħalna fl-uffiċċju tiegħu, għamel sinjal lill-ommi biex toqgħod bilqiegħda u lili qalli biex nersaq maġenb l-iskrivanija tiegħu.  Meta rajt li r-Reverenza Tiegħu kien qed jistaqsini bil-kalma, u b’manijiera ġentili ħafna, stagħġibt.  Madankollu, kont għadni mbeżża’ dwar x’kien gej.  L-interrogazzjoni saret bir-reqqa ħafna u, nażżarda ngħid, għajjietni.  It-Reverenza Tiegħu spiċċa b’din l-osservazzjoni qasira:

“Ma jidhirlix li din hi xi rivelazzjoni mis-Sema.  F’każijiet bħal dawn ġeneralment il-Mulej Tagħna jgħid lill-erwieħ li lilhom jikkomunika ħwejjeġ bħal dawn biex jgħidu b’dak li jkun ġara lill-konfessur tagħhom jew lill-kappillan.  Iżda din it-tifla, bil-maqlub, iżżommha kemm tista’ għaliha nnifisha.  Din tista’ tkun xi qerq tax-xitan.  Issa naraw.  Il-ġejjieni għad jurina x’għandna naħsbu dwar dan kollu.”

4. Id-Dehriet tal-Madonna

Issa m’iniex se nitlef żmien biex noqgħod niddeskrivi d-dehra tat-13 ta’ Mejju.  Din hi magħrufa biżżejjed mill-Eċċellenza Tiegħek, u għalhekk ikun telf ta’ żmien għalija li nidħol fiha hawnhekk.  Inti taf ukoll kif ommi saret taf b’dak li ġara, u kif hi għamlet minn kollox biex iġġgħelni nammeti li jien kont gdibt.  Aħna konna ftehmna biex qatt ma nikxfu ma ħadd il-kliem li l-Madonna kienet qaltilna dak in-nhar.  Wara li wegħditna li se teħodna l-Ġenna, hi staqsietna:

“Intom lesti li toffru lilkom infuskom lil Alla u tilqgħu it-tbatijiet kollha li Hu jrid jibgħatilkom, bħala att ta’ tpattija għad-dnubiet li bihom Hu offiż, u bħala interċessjoni għall-konverżjoni tal-midinbin?”

“Iva, aħna irridu,” kienet it-tweġiba tagħna.

“Mela, intom se jkollkom tbatu ħafna, iżda l-grazzja ta’ Alla tkun il-faraġ tagħkom.”

It-13 ta’ Ġunju, il-festa ta’ Sant Antnin, dejjem kien jum ta’ festi kbar fil-parroċċa tagħna.  F’dak il-jum, aħna s-soltu noħorġu l-imrieħel filgħodu kmieni ħafna, u fid-disgħa nerġgħu ngħalquhom fl-imqawel tagħhom, u mmorru l-festa.  Ommi u ħuti l-bniet, li kienu jafu kemm kont nagħmel għall-festi, qagħdu jgħiduli: “aħna għad irridu naraw jekk intix se tħalli l-festa sempliċement biex tmur fil-Cova da Iria, u titkellem ma’ dik is-Sinjura!”  F’dak il-jum stess ħadd ma qalli kelma waħda.  Sa fejn kien jolqot lili, huma ġabu ruħhom bħallikieku kienu qed jgħidu: “Ħalluha waħedha; u dalwaqt naraw x’se tagħmel!”

Jien ħriġt il-merħla tiegħi maż-żernieq, bil-ħsieb li ndaħħalhom lura fil-maqjel fid-disgħa, immur il-Quddiesa fl-għaxra, u wara dan, immur fil-Cova da Iria.  Iżda bilkemm laħqet telgħet ix-xemx li ma ġiex ħija jagħajjatli.  Qalli biex immur lura d-dar, għax kien hemm diversi nies li riedu jkellmuni.  Huwa nnifsu baqgħa mal-merħla, u jien mort nara x’riedu.  Sibt ftit nisa, u rġiel ukoll, li kienu ġew minn postijiet bħal Minde, minn madwar Tomar, Carrascos, Boleiros, u l-bqija.  Huma xtaqu jiġu miegħi sal-Cova da Iria.  Jien għedtilhom li kien għadu kmieni, u stedinthom biex jiġu miegħi għall-Quddiesa tat-tmienja.  Wara dan, jien erġajt lura d-dar.  Dawn in-nies twajba stennewni fil-bitħa, għad-dell tas-siġar tat-tin tagħna.

Ommi u ħuti l-bniet issuktaw bl-attitudni tagħhom ta’ stmerrija, u din qasmitli qalbi, u kienet tweġġagħni tassew daqs it-tagħajjir.

Għal ħabta tal-ħdax, tlaqt mid-dar u għaddejt għand iz-ziju, fejn Ġaċinta u Franġisku kienu qegħdin jistennewni.

Imbagħad irħejnhiela għall-Cova da Iria, bl-istennija tal-mument mixtieq.  Dawk in-nies kollha mxew warajna, jistaqsuna elf mistoqsija.  Dak in-nhar, kont maħkuma min-niket.  Indunajt li ommi kienet imnikkta ħafna, u li riedet iġġgħalni bilfors, kif qalet hi, nammetti li kont gdibt.  Xtaqt ħafna nagħmel kif xtaqet hi, iżda l-uniku mod li nagħmel hekk kien li ngħid gidba.  Mill-benniena, hi kienet nisslet f’uliedha stmerrija kbira għall-gideb, u kienet tikkastiga bl-aħrax lil xi ħadd minna li kien jgħid xi gidba.

“Jien ħadt ħsieb,” kienet tgħid sikwit, “li uliedi dejjem jgħidu l-verità, u se nħalli issa liż-żgħira tgħaddiha lixxa fuq ħaġa bħal din?  Li kieku kienet biss xi ħaġa żgħira ... !  Iżda gidba ta’ dan id-daqs, tidħaq b’tant nies u ġġibhom hawn minn tant boghod!”  Wara dan it-tgergir aħrax, kienet iddur lejja, tgħidli: “Iddeċiedi xi trid!  Jew tħassar dan il-qerq billi tgħid lil dawn in-nies li gdibt, jew insakkrek f’kamra mudlama fejn lanqas biss tara d-dawl tax-xemx.  Wara t-taħbit kollu li għaddejt minnu, u issa tiġri ħaġa bħal din!”  Ħuti l-bniet żammew ma’ ommi, u kullimkien madwari kien hemm klima ta’ stmerrija u żuffjet għalkollox.

Imbagħad kont niftakar fil-jiem imgħoddija, u nistaqsi lili nnifsi: “Fejn hu dak il-fsied kollu issa, li l-familja tiegħi kellha għalija sa ftit żmien ilu?”  Is-serħan waħdieni tiegħi kien li nibki quddiem il-Mulej, filwaqt li offrejtlu is-sagrifiċċju tiegħi.  Kien f’dan l-istess jum li, flimkien ma’ dak li diġà irrakuntajt, il-Madonna, bħallikieku tobsor x’kien għaddej, qaltli:

“Qegħda tbati ħafna?  Taqtax qalbek.  Jien qatt ma jien se nitilqek.  Il-Qalb Bla Tebgħa tiegħi tkun l-kenn tiegħek u t-triq li twasslek għand Alla.”

Meta Ġaċinta ratni bid-dmugħ nieżel, ippruvat tfarraġni, tgħidli:

“Tibkix.  Żgur, dawn huma s-sagrifiċċji li l-Anġlu qal li Alla kien se jibgħatilna.  Għalhekk qiegħda tbati, sabiex tkun tista’ tpattilU u tikkonverti l-midinbin.”

3. Inkwiet fid-Dar ta' Luċija

Hawn jien, Eċċellenza, f’għeluq it-tlett snin tiegħi bħala ragħajja, minn meta kelli seba’ snin sakemm għalaqt l-għaxar snin.  Matul dawn it-tlett snin, id-dar tagħna, u nażżarda ngħid, il-parroċċa tagħna wkoll, tista’ tgħid li għaddew minn bidla sħiħa.  Ir-Reverendu Dun Pena ma baqax il-kappillan tagħna, u floku sar ir-Reverendu Dun Boicinha.  Meta dan il-qassis kollu ħeġġa sar jaf li fil-parroċċa kien hemm drawwa mifruxa ħafna li jsir żfin bla waqfien, hu mill-ewwel beda jippriedka kontra tagħha minn fuq il-pulptu fil-priedki tiegħu ta’ nhar ta’ Ħadd.  Hu ma kien jitlef l-ebda okkażjoni, kemm fil-pubbliku kif ukoll privatament, biex jeħodha kontra din id-drawwa ħazina.  Malli ommi semgħet lil dan il-qassis tajjeb jitkellem kontra din il-moda, hi ma ħallietx lil ħuti l-bniet jieħdu sehem f’dawn id-divertimenti.  Minħabba li l-eżempju ta’ ħuti l-bniet ħajjar lill-oħrajn biex ma jieħdux sehem, din id-drawwa bil-mod il-mod inqatgħet.  L-istess ġara fost it-tfal, li kienu jorganizzaw iż-żifniet żgħar għalihom, kif diġà fissirt lill-Eċċellenza Tiegħek meta ktibt dwar il-kuġina tiegħi Ġaċinta.

B’riferenza għal dan, darba xi ħadd qal lill-ommi:

“Sa issa, ma kienx dnub li tieħu sehem fiż-żfin, iżda sempliċement għax għandna kappillan ġdid, hu dnub.  Kif jista’ jkun dan?”

“Ma nafx,” wieġbet ommi.  “Kulma naf hu li l-qassis ma jridx żfin, għalhekk uliedi l-bniet mhux se jmorru iktar għall-laqgħat bħal dawk.  L-iktar, inħallihom jiżfnu ftit fil-familja, għax il-qassis jgħid li b’daqshekk m’hemm xejn ħazin.”

Matul dan iż-żmien, iż-żewġ ħuti bniet il-kbar telqu mid-dar, wara li rċevew is-sagrament taż-żwieġ.  Missieri beda jgħamilha ma kumpanija ħażina, u ħalla d-dgħjufija tiegħu tirkbu, dan fisser it-telf ta’ xi proprjetà tagħna.  Meta ommi ndunat li l-mezzi tal-għejxien tagħna kienu qed jonqsu, hi ddeċidiet li tibgħat liż-żewġ ħuti l-bniet, Gloria u Carolina, biex imorru jaħdmu bħala sefturi.

In-niket ta’ omm Luċija

Id-dar, kien baqa’ biss ħija, biex jieħu ħsieb il-ftit għelieqi li baqgħalna; ommi, biex tieħu ħsieb id-dar; u jien, biex noħroġ n-nagħaġ tagħna jirgħu.  L-imsejkna ommi dehret qisha mgħarrqa f’baħar ta’ niket.  Bil-lejl, meta konna ninġabru madwar in-nar, nistennew lill-missieri jiġi jiekol, ommi kienet tħares lejn il-postijiet vojta ta’ wliedha l-bniet u bi swied ta’ qalb kbir tgħid: “Alla tiegħi, fejn mar il-ferħ kollu tad-dar tagħna?”  Imbagħad filwaqt li sserraħ rasha fuq mejda żgħira maġenbha, kienet tinfexx tibki biki kbir.  Ħija u jien konna nibku magħha.  Dik kienet waħda mill-aktar xeni ta’ niket li qatt rajt.  Xi ngħidu billi kont imxennqa għall-ħuti l-bniet, u nara lill-ommi daqshekk imkedda, kont inħoss qalbi se tinqasam.  Għalkemm kont għadni żgħira, fhimt sew il-qagħda li konna ninsabu fiha.

Imbagħad ftakart kliem l-Anġlu: “Fuq kollox, ilqgħu bis-sabar is-sagrifiċċji li l-Mulej jibgħatilkom.”  F’waqtiet bħal dawn, kont immur f’xi mkien imwarrab, biex ma nkattarx it-tbatijiet t’ommi, billi nħalliha tara n-niket tiegħi.  Dal-post, ġeneralment, kien ikun il-bir tagħna.  Hemmhekk, għarkupptejja, baxxuta għal fuq tarf ix-xorok ta’ fuq il-bir, id-dmugħ tiegħi tħallat mal-ilmijiet ta’ taħt u offrejt it-tbatijiet tiegħi lil Alla.  Xi minn daqqiet, Ġaċinta u Franġisku kienu jiġu u jsibuni hekk, f’niket kbir.  Billi kien ikolli leħni maħnuq bl-ilfieq u ma kontx inkun nista’ nlissen l-ebda kelma, huma kienu jaqsmu tbatijieti, tant li huma wkoll kienu jxerrdu ħafna dmugħ.  Imbagħad Ġaċinta kienet tagħmel l-offerta tagħna tgħajjat: “Alla tiegħi, aħna noffrulek dawn it-tbatijiet u s-sagrifiċċji kollha, bħala att ta’ tpattija, u għall-konverżjoni tal-midinbin.”  Il-formula tal-offerta ma kenitx tkun dejjem eżatt, iżda s-sens tagħha kien ikun dejjem l-istess.

Din it-tbatija kollha bdiet tgħarraq saħħet ommi.  Ma kenitx iktar tiflaħ taħdem, għalhekk bgħatet għal oħti Gloria biex tiġi tieħu ħsiebha, u tieħu ħsieb id-dar ukoll.  Kienu kkonsultati t-tobba u l-kirurgi kollha li kien hemm f’dawk l-inħawi.  Ippruvajna kull xorta ta’ mediċina, iżda ma kien hemm l-ebda titjib ta’ xejn.  Il-kappillan twajjeb offra biex jieħu lill-ommi f’Leiria fuq il-karrettun tal-bagħal tiegħu, biex tikkonsulta t-tobba t’hemm.  Hi marret Leiria akkompanjata minn oħti Teresa.  Izda reġgħet lura d-dar nofsha mejta wara vjaġġ bħal dak, mifnija minn tant konsulti, u mingħajr ma kisbet l-ebda riżultat ta’ fejda.  Fl-aħħar, kien ikkunsultat kirurgu f’S. Mamede.  Huwa qal li ommi kellha leżjoni tal-qalb, rukkel tax-xewka ta’ daharha mhux f’postu, u l-kliewi mdendlin.  Hu ordnalha trattament rigoruż bil-labar jikwu u diversi għamliet oħra ta’ kura, u dan tejjeb xi ftit il-kundizzjoni tagħha.

Din kienet il-qagħda tagħna meta wasal it-13 ta’ Mejju 1917.  Kien għal ħabta ta’ dan iż-żmien ukoll li ħija laħaq l-età biex jingaġġa fl-armata.  Minħabba li saħħtu kienet tajba ħafna kollox kien juri li kellu jkun aċċettat.  Barra minn hekk, kienet għaddejja l-gwerra, u kien ikun diffiċli li jikseb l-eżenzjoni mis-servizz militari.  Ommi, imbeżża’ li kienet se tibqa’ waħedha u ma jkun hemm ħadd biex jieħu ħsieb l-art, bagħatet għal oħti Carolina biex tiġi d-dar.  Sa dan it-tant, il-parrinu ta’ ħija wegħdu li jiksiblu l-eżenzjoni.  Hu għaddhielu kelma mat-tabib responsabbli mill-eżami mediku, u b’hekk il-Mulej ħanin għoġbu jagħti dan is-serħan lill-ommi.

2. Id-Dehriet tal-Anġlu fl-1916

Id-dehriet tal-Anġlu lit-Tlett Ragħajja ż-Żgħar

Wara ftit taż-żmien, erġajna morna bl-imrieħel tagħna fl-istess post, u l-istess ħaġa reġgħet seħħet mill-ġdid.  Sħabi għal darb’oħra reġgħu qalu b’kollox.  Wara ftit, kienet imtennija l-istess ħaġa.  Kienet it-tielet darba li ommi semgħet dawn il-ħwejjeġ kollha li kienu qed jingħadu dwari barra, mingħajr ma jien kont għedt l-ebda kelma dwarhom fid-dar.  Għalhekk, sejħitli, pjuttost imdejqa, u qaltli:

“Issa, ħa naraw!  X’inhu dak li intom il-bniet qed tgħidu li rajtu hemm fuq?”

“Ma nafx, ma.  Ma nafx x’inhu!”

Xi nies bdew jgħadduna biż-żmien.  Ħuti l-bniet, ftakru li għal xi żmien wara li għamilt l-Ewwel Tqarbina jien kont inkun kemxejn mitlufa, staqsewni aktarx b’disprezz:

“Qed tara lil xi ħadd imgeżwer ġo liżar?”

Ħassejt ħafna dawn il-kliem u mġieba ta’ żuffjett, billi sa dan iż-żmien kont imdorrija għal xejn ħlief żegħil.  Iżda dan ma kien xejn, tassew.  Qed tara, ma kontx naf x’kellu imħejji għalija għal li ġej il-Mulej twajjeb.

Madwar dan iż-żmien, kif diġà rrakuntajt lill-Eċċellenza tiegħek, Franġisku u Ġaċinta talbu u qalgħu il-permess mingħand il-ġenituri tagħhom biex jibdew jieħdu ħsieb il-merħla tagħhom.  Għalhekk tlaqt lit-twajba sħabi u minflok isseħibt mal-kuġini tiegħi, Franġisku u Ġaċinta.  Ftehmna li nirgħu il-merħliet tagħna fuq l-artijiet taz-ziju u z-zija u tal-ġenituri tiegħi, biex ma mmorrux lejn is-Serra mar-ragħajja l-oħra kollha.

L-Ewwel Dehra tal-Anġlu

Jum wieħed, tlaqna bin-nagħaġ tagħna lejn xi art tal-ġenituri tiegħi, li tinsab taħt iż-żurżieqa tal-lvant tal-għolja li diġà semmejt.  Din il-proprjetà kienet tissejjaħ Chousa Velha.  Ftit wara li wasalna, madwar nofsinhar, bdiet traxxax irqieq, tant irqieq li kienet qisha ċpar.  Aħna tlajna l-għolja, bil-merħliet tagħna jimxu warajna, infittxu xi ħarrieġa fil-blat fejn inkunu nistgħu nistkennu.  B’hekk din kienet l-ewwel darba li aħna dħalna f’din it-toqba mbierka qalb il-blat.  Din kienet f’nofs il-masġar taż-żebbuġ li kellu n-nannu tiegħi Anastácio.  Minn hemm, kont tista’ tara r-raħal żgħir fejn twelidt jien, id-dar tal-ġenituri tiegħi, u l-irħula żgħar ta’ Casa Velha u Eira da Pedra.  Il-masġar taż-żebbuġ, proprjetà ta’ diversi nies, kien jasal sa truf l-istess irħula żgħar.  Aħna għaddejna l-jum hemmhekk qalb il-blat, minkejja l-fatt li x-xita kienet waqfet u ix-xemx kienet qed tiżreġ ħafna u s-sema safi.  Aħna kilna l-ikel li ħadna magħna u għedna r-Rużarju.  M’iniex ċerta jekk dakinhar għednihx bil-mod kif diġà iddeskrivejt lill Eċċellenza Tiegħek, billi ngħidu biss il-kelma Sliem-għalik-Marija u Missierna fuq kull żibġa, daqskemm kellna leblieba biex immorru nilgħabu!  Malli spiċċajna t-talb tagħna, bdejna nilgħabu ‘ċagħaq’!

Konna gawdejna l-logħba għal ftit ħin biss, meta riħ qawwi beda jċaqlaq is-siġar.  Aħna ħarisna l-fuq, maħsudin, meta rajna x’kien qed jiġri, għax il-jum kien ħiemed iktar mis-soltu.  Mbagħad, ’l fuq mis-siġar taż-żebbuġ, rajna riesqa lejna l-figura li diġà semmejt.  Ġaċinta u Franġisku qatt ma kienu rawha qabel, u jien lanqas qatt ma kont semmejthielhom.  Filwaqt li qorbot lejna, stajna nagħarfu l-karatteristiċi tagħha.  Kien raġel zagħżugħ, ta’ xi erbgħatax jew ħmistax-il sena, abjad iktar mis-silġ, trasparenti daqs il-kristall meta x-xemx tiddi minn ġo fih, u sabiħ ħafna.  Malli wasal ħdejna, qal: “La tibżgħux!  Jien l-Anġlu tal-Paċi.  Itolbu miegħi.”

Filwaqt li niżel għarkupptejh, baxxa rasu l-isfel sakemm ġbinu mess mal-art, u ġagħalna ntennu għal tlett darbiet dawn il-kliem: “Alla tiegħi, jiena nemmen fik, nadurak, nitma fik u nħobbok!  Nitolbok maħfra għal dawk li ma jemmnux fik, ma jadurawkx, ma jittamawx fik u ma jħobbukx.”  Imbagħad, filwaqt li qam bilwieqfa, qal: “Itolbu hekk.  Il-Qlub ta’ Ġesù u ta’ Marija qegħdin attenti għal-leħen tat-talb tagħkom.”

Kliemu tnaqqxu tant fil-fond f’moħħna li qatt ma stajna ninsewhom.  Minn dakinhar il-quddiem, konna nqattgħu ħinijiet twal, baxxuti bħall-Anġlu, ntennu kliemu, sakemm xi kultant aħna waqajna fl-art, mifnijin.  Jien, mill-ewwel, wissejt lill-sħabi li din il-ħaġa għandha tinżamm mistura u, għall-grazzja t’Alla, huma għamlu kif ridt jien.

It-Tieni Dehra tal-Anġlu

Kien għadda xi ftit taż-żmien, u daħal is-sajf, meta kien ikollna mmoru d-dar għall-mistrieħ ta’ wara nosfinhar.  Jum wieħed, konna qegħdin nilgħabu fuq ix-xorok tal-bir li hemm f’tarf il-ġnien tal-ġenituri tiegħi, li aħna nsejħulu l-Arneiro.  (Diġà semmejt dan il-bir lill-Eċċllenza Tiegħek fir-rakkont tiegħi dwar Ġaċinta).  F’daqqa waħda, rajna ħdejna l-istess figura, jew aħjar Anġlu, kif deherli li kien.

“X’qed tagħmlu?” staqsiena. “Itolbu, itolbu ħafna!  Il-Qlub l-iktar qaddisa ta’ Ġesù u ta’ Marija għandhom proġetti ta’ ħniena għalikom.  Offru kontinwament talb u sagrifiċċji lill-Iktar Għoli.”

“Kif għandna nagħmluhom is-sagrifiċċji?” staqsejt jien.

“Għamlu sagrifiċċju b’kull ħaġa li tistgħu, u offruh lil Alla bħala att ta’ tpattija għad-dnubiet li bihom Hu offiż, u bħala interċessjoni għall-konverżjoni tal-midinbin.  B’hekk intom iġġibu l-paċi fuq pajjiżkom.  Jiena l-Anġlu kustodju tiegħu, l-Anġlu tal-Portugall.  Fuq kollox, ilqgħu u sofru bis-sabar it-tbatijiet li l-Mulej jibgħatilkom.”

It-Tielet Dehra tal-Anġlu

Kien għadda ħafna żmien, meta jum wieħed morna nirgħu n-nagħaġ tagħna fuq proprjetà tal-ġenituri tiegħi, li tinsab fuq iż-żurżieqa tal-għolja li semmejt, ftit iktar il-fuq minn Valinhos.  Dan hu masġar taż-żebbuġ jgħidulu Pregueira.  Wara li kilna, iddeċidejna li mmorru nitolbu fil-wesgħa qalb il-blat fuq in-naħa l-oħra tal-għolja.  Biex naslu hemm, dorna madwar l-għolja, u kellna nixxabtu fuq xi blat il-fuq mill-Pregueira.  In-nagħaġ, bi tbatija kbira, bilkemm setgħu jitilgħu fuq dawn il-blat.

Malli wasalna hemm, inżilna għarkupptejna, bi ġbinna jmissu l-art, u bdejna ntennu t-talba tal-Anġlu: “Alla tiegħi, jiena nemmen fik, nadurak, nitma fik u nħobbok! …”, ma nafx kemm-il darba konna tennejna din it-talba, meta dawl mhux tas-soltu idda fuqna.  Aħna qomna f’salt biex naraw x’kien qed jiġri, u rajna l-Anġlu.  Hu kien qed iżomm kalċi f’idu x-xellugija, bl-Ostja sospiża fuqu, li minnha waqgħu xi qtar tad-demm għal ġol-kalċi.  Filwaqt li ħalla l-kalċi sospiż fl-ajru, l-Anġlu niżel għarkupptejh maġenbna u ġagħalna ntennu għal tlett darbiet:

“Trinità l-iktar Qaddisa, Missier, Iben u Spirtu s-Santu, nadurak profondament, u noffrilek il-Ġisem, id-Demm, ir-Ruħ u d-Divinità l-iktar għeżież ta’ Ġesù Kristu, li jinsabu fit-tabernakli kollha tad-dinja, bi tpattija għall-profanazzjonijiet, għas-sagrileġġi u għall-indifferenza li bihom Huwa nnifsu hu offiż.  U għall-merti nfiniti tal-Qalb l-iktar qaddisa tiegħu, u tal-Qalb Bla Tebgħa ta’ Marija, nitolbok il-konverżjoni tal-imsejkna midinbin.”

Imbagħad, filwaqt li qam, ħa f’idejh il-kalċi u l-Ostja.  Hu ta l-Ostja mqaddsa lili, u qassam id-Demm mill-kalċi bejn Ġaċinta u Franġisku, u waqt li għamel hekk qal: “Ħudu u ixorbu l-Ġisem u d-Demm ta’ Ġesù Kristu, mgħaddab bl-ikraħ min-nies bla qalb!  Għamlu tpattija għall-ħtijiethom u farrġu lil Alla tagħkom.”

Għal darba oħra, hu tbaxxa mal-art u tenna magħna, għal tlett darbiet oħra, l-istess talba “Trinità Qaddisa …” u mbagħad għeb.

Aħna bqajna għal żmien twil f’din il-qagħda, intennu l-istess kliem għal ħafna drabi.  Meta fl-aħħar qomna bil-wieqfa, indunajna li kien diġà dalam, u għalhekk kien sar il-ħin biex nerġgħu lura d-dar.

ID-DEHRIET TA' FATIMA

(Din hi traduzzjoni bil-Malti mit-Tieni Memoir ta’ Swor Luċija, li hi kitbet bil-Portugiż, ippubblikat fil-ktieb “Memorias da Irmã Lúcia” u tradott bl-Ingliż: “Fatima in Lucia’s Own words”.  Dan jinsab ukoll fuq is-sit elettroniku: http://www.pastorinhos.com/en/publications/  Swor Luċija kitbet dan fuq ordni tal-Isqof ta’ Leiria, u għalhekk hi tirrakkonta qisha qed tiktiblu ittra twila.)

II.  ID-DEHRIET

1.  Teħbir misterjuż fl-1915

Luċija r-Ragħajja

Dan (rakkuntat s’issa) hu kif kienet is-sitwazzjoni sakemm kelli seba’ snin.  Wara, ommi ddeċidiet li jien kelli nibda nieħu ħsieb in-nagħaġ.  Missieri ma qabilx, u lanqas ħuti l-bniet.  Huma tant kienu jħobbuni, li riedu li ssir eċċezzjoni miegħi.  Ommi ma riditx iċċedi.  “Hi l-istess bħal oħrajn,” qalet, “Karolina diġà għalqet tnax-il sena.  Jiġifieri, issa hi tista’ tibda taħdem fl-għelieqi, jew, titgħallem biex issir nissieġa jew ħajjata, liema trid”.

Il-ħsieb tan-nagħaġ imbagħad ingħata lili.  L-aħbar li kont se nibda l-ħajja tiegħi ta’ ragħajja xterdet malajr fost ir-ragħajja l-oħra; kważi kollha ġew u offrewli nirgħa magħhom.  Jien lil kollha għidtilhom “Iva”, u ftehimt ma’ kull waħda minnhom biex niltaqgħu fuq l-għoljiet tas-Serra.  L-għada, is-Serra kienet massa sħiħa ta’ nagħaġ mar-ragħajja tagħhom, qisha miksija minn sħaba.  Iżda jien ħassejtni skomda qalb dik it-tgeġwiġija.  Għalhekk, għażilt tlieta minn fost ir-ragħajja biex ikunu sħabi, u mingħajr ma għedt xejn lil ħadd ftehmna li nirgħu n-nagħaġ tagħna fuq l-għoljiet tan-naħa l-oħra.  It-tlieta li għażilt kienu: Teresa Matias, oħtha Maria Rosa u Maria Justino.  L-għada, tlaqna lejn l-għolja magħrufa bħala Cabeço.  Tlgħajna l-għolja tat-tramuntana.  Valinhos, post li l-Eċċellenza Tiegħek diġà taf bih, qiegħed fin-nofsinhar tal-istess għolja.  Fil-lvant taż-żurżieqa hemm l-għar li diġa semmejt fir-rakkont tiegħi dwar Ġaċinta.  Aħna tlajna bin-nagħaġ tagħna kważi sal-quċċata tal-għolja.  L-isfel minna kien hemm medda kbira ta’ siġar – żebbuġ, ballut, arżnu, ġandar, u l-bqija, li kienu jibqgħu sejrin l-isfel lejn il-wied.

Id-dehriet tal-Anġlu

Għal ħabta ta’ nofsinhar, kilna.  Wara dan, stedint lil sħabi jitolbu miegħi r-Rużarju, u huma qablu miegħi bil-qalb.  Bilkemm ilħaqna bdejna meta, hemm quddiem għajnejna, rajna figura fl-ajru ’l fuq mis-siġar, dehret qisha statwa tal-borra, li kienet kważi trasparenti fir-raġġi tax-xemx.

“Dan x’inhu?” sħabi staqsew, kemxejn imbeżżgħa.

“Ma nafx!”

Aħna komplejna nitolbu, b’għajnejna ffissati fuq il-figura ta’ quddiemna, u meta spiċċajna t-talb tagħna, l-figura sparixxiet.  Bħal ma nagħmel is-soltu, jien iddeċidejt li ma ngħid xejn; iżda sħabi, malli waslu d-dar, qalu lill-familji tagħhom b’dak li ġara.  L-aħbar malajr xterdet, u darba meta wasalt id-dar, ommi staqsietni:

“Ħares ’l hawn!  Qed jgħidu li hemm fuq rajtu ma nafx x’hiex.  X’rajtu?”

“Ma nafx,” u billi ma stajtx infisser lili nnifsi, komplejt:

“Dehret qisha persuna imgeżwra ġo liżar!”  Minħabba li ridt ngħid li ma stajtx nagħraf il-fattizzi tagħha, żidt ngħid:

“Ma stajtx tagħraf jekk kellhiex għajnejn jew idejn.”

Ommi temmet l-argument kollu b’mossa ta’ stmellija: “ħmerijiet tat-tfal!”